MUSAHİPZÂDE CELÂL

(1868-1959)

Adı Üsküdar’la özdeşleşmiş oyun yazarı ve kültür tarihi araştırmacısı. İstanbul’un Cihangir semtinde doğdu (19 Ağustos 1868). Asıl adı Mahmut Celalettin’dir. Baba tarafından aile kökleri XVII. yüzyılın başında Kırım’dan İstanbul’a göç etmiş olan Tatar Osman Ağa’ya ulaşır. Dedesi, III. Selim ve II. Mahmud dönemlerinin ünlü bestekârlarından, musahip İzzet Şakir Ağa, babası Gazhane Başkâtibi Musahipzâde Mehmed Ali Bey’dir. Topal Osman Oğulları diye bilinen ailesi, dedesinin musahiplik görevinden dolayı Musahipzâde olarak anılmış, Musahipzâde Celal imzasını kullanmış, soyadı kanunundan sonra Musahiboğlu soyadını almıştır. Anne tarafından dedesi Kantarcılar’da kantar ustası Amasyalı Mehmet Ağa’dır. Tophane’deki Firuzağa Sıbyan Mektebi ve Feyziye Rüştiyesi’nden sonra Süleymaniye’deki Numûne-i Terakki İdâdîsi’ni bitirmiştir. Bâbıâli Tercüme Odası hulefâlığı (kâtip) göreviyle memuriyete başlamış (1889), bu sıralarda bir süre Hukuk Mektebi’ne de devam etmiştir. 1908’den sonra kendini oyun yazarlığına vermiştir. Şehzâde Tevfik Efendi’nin sarayından Firdevs Nikteristan Hanım’la evlenmiş (1914), ağır savaş şartları içinde Üsküdar Defterdarlığı’nda bandrol memurluğuna(1917), ardından maliye tahsil memurluğuna getirilmiştir (1920). 1923’te emekli olunca Evkaf Müzesi’nde (İslâm Eserleri Müzesi) uzman olarak çalışmaya başlar. Oyunları ilgi görünce, 1927’den sonra tekrar oyun yazarlığına ağırlık vermiştir. Şehir Tiyatroları Kütüphanesi’nde başladığı görevini ölümüne kadar sürdürmüş, 20 Temmuz 1959’da vefat etmiştir. Orta oyunu, karagöz gibi geleneksel seyirlik sanatlara olan düşkünlüğü sebebiyle on altı yaşındayken arkadaşlarıyla bir araya gelerek konaklarda orta oyunu oynamışlardır. Tarih ve edebiyata özel bir merakı vardı. Kendisinden önceki Türkçe telif ve tercüme oyunlara benzeterek başladığı oyun denemelerini 1908’den sonraki yeni ortam içinde ilerletmiş Türk Kızı, Köprülüler (1912), İstanbul Efendisi (1914) gibi eserlerini ortaya koymuştur. 1919 yılında arkadaşlarıyla İstanbul Operet Heyeti’ni kurmuştur. 1927-1936 arasında Şehir Tiyatroları’nda ardarda oynanan eserleri gişe rekorları kırmıştır. On sekiz oyunu topluca basılmış (1936) Aynaroz Kadısı ve Bir Kavuk Devrildi filme de alınmıştır. Musahipzade Celal’in oyunları töre komedisi çizgisi üzerinde durmaktadır. Eserlerinde geride bırakılmakta olan bir toplumsal yapı, karikatürize edilmiş hayat sahneleriyle hicvedilmiştir. Olayları Osmanlı’nın önceki yüzyılları içine oturtmuş olsa da, konu edindiği toplumsal bozukluklar belli bir dönemle kayıtlı görülmemiştir. Osmanlı dönemi sosyal hayatının araştırılmasını tutku haline getiren yazar sadece eleştiri yapmamış, Eski İstanbul Yaşayışı (İstanbul 1946, 2. baskı 1992) adıyla Osmanlı örf ve âdetlerinin repertuarı sayılabilecek bir eser de kaleme almıştır.

Üsküdar Musahipzade Celal Sahnesi İstanbul, Üsküdar'da yerleşik olan Şehir Tiyatroları'nın sahnelerinden birisidir. Üsküdar Halk Caddesinde bulunan sahne, 1960'tan bu yana faaliyetlerine devam etmektedir.İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları’nın yeniden yapılan Üsküdar Musahipzade Celal Sahnesi, dönemin İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş tarafından 2008 yılında tekrar açıldı.