HALİT LEMİ ATLI

(1869-1945)

Türk mûsikisi bestekârı ve icracısı.

Üsküdar Sultantepesi’nde doğdu. Babası İbrâhim Hakkı Bey, annesi Dilber Hanım’dır. Doğumundan bir hafta sonra annesi öldüğünden ablası ve eniştesi tarafından büyütüldü. İki yaşında da babasını kaybetti. Fâtih ve Soğukçeşme Askerî Rüşdiyesi’nden sonra Mülkiye Mektebi’ne devam etti. Bu arada özel olarak Türkçe, Arapça ve Fransızca dersleri aldı. On dokuz yaşlarında Dahiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi’nde ve Takvîm-i Vekāyi‘ gazetesinde muhabir olarak göreve başladı. Bir müddet sonra da Dahiliye müsteşarı mühürdarlığına tayin edildi. Bu görevde iken 19 Ağustos 1890 tarihinde kendisine sâniye rütbesi verildi. 1894’te Dahiliye Nezâreti’ndeki görevinden ayrılarak Zabtiye Nezâreti Mektûbî Kalemi’ne geçti. Takvîm-i Vekāyi‘deki muhabirlik vazifesinden 1907’de ayrıldı ve hayatının bundan sonraki kısmını mûsiki ile meşgul olarak geçirdi. Bir süre İzmir’de de bulundu. Burada Deniz Ticaret Müdürlüğü’nde Liman Dairesi şefi olarak görev yaptı. 25 Kasım 1945’te Suadiye’deki evinde vefat etti ve İçerenköy Mezarlığı’na defnedildi.

Atlı, rüşdiye talebesi iken eniştesi Şefik Bey’in Fatih’teki konağında yapılan aylık mûsıkî toplantılarında mûsıkî zevkini almaya başladı. Bu toplantılarda Hacı Kirâmî Efendi, Santûrî Edhem Bey, Kemânî Şeref Dürrî Efendi, Hânende Domates Ahmed Efendi, Kadıköylü Hâfız Yusuf Efendi gibi dönemin ünlü sâzende ve hânendelerini tanıdı. İlk mûsıkî derslerini Hâfız Yusuf Efendi’den aldıktan sonra Hacı Ârif Bey’le tanışarak ondan faydalandı. Mûsıkîde faydalandığı diğer üstadlar arasında Bolâhenk Nuri Bey, Hacı Fâik Bey, Leon Hancıyan ve Tanbûrî Cemil Bey özellikle zikredilmelidir. Ayrıca samimi arkadaşlarının başında bestekâr ve hânende Rifat Bey gelirdi. Türk mûsıkîsinde şarkı formunun en başarılı bestekârlarından olan Lemi Atlı’nın
eserlerinde hareketli bir üslup hâkim olup bilhassa ritm zevki ve melodik ifade özelliği dikkati çeker. Mehmet Âkif Ersoy’un “İstiklâl Marşı” da
dâhil olmak üzere 300’ün üzerinde eser bestelemişse de nota öğrenmediği için bunların yarısına yakını unutulmuştur. Bestelerini Fulya Akaydın, Leon Hancıyan ve Selâhattin Pınar gibi sanatçılar notaya almıştır. “Siyah ebrûlerin duruben çatma” (uşşak), “Bir kendi gibi zâlime düşmüş, yanıyormuş” (kürdîlî hicazkâr), “Severim her güzeli, senden eserdir diyerek” (hicaz), “Zaman olur
ki anın hacle-i visâlinde” (hüseynî), “Bu zevk u safâ sahn-ı çemenzâra da kalmaz” (rast) mısrâıyla başlayan şarkıları, günümüzde de büyük bir zevkle okunup çalınan eserlerinden sadece birkaçıdır. Gür ve etkili sesi ve hançeresiyle köşk ve yalılarda düzenlenen mûsıkî toplantılarının vazgeçilmez hânendelerindendi. Gençliğinde “Boğaziçi Bülbülü” diye şöhret bulmuştu. Özellikle Tanbûrî Cemil Bey’le okumaktan zevk aldığını söylerdi. Bir süre Kanlıca ve Rumelihisarı’nda oturduktan sonra ömrünün son yıllarını Suadiye’de geçirdi. Yakın dostu Kemal Niyazi Seyhun’la dolaşır, Çamlıca’ya giderek Setbaşı Gazinosu’nda fasıl dinler, onun orada bulunduğunu hisseden sanatkârlar fasla çekidüzen verirlerdi.

Asıl haklı şöhretini mûsiki sahasında göstermiş olan Lemi Atlı bestekârlığı, icracılığı ve hocalığı ile zamanın önemli mûsikişinasları arasında yer almıştır. Fâtih Askerî Rüşdiyesi’ndeki talebeliği sırasında eniştesi Şefik Bey’in konağında yapılan aylık mûsiki toplantılarında Kemânî Şeref Dürrî Efendi, Santûrî Edhem Efendi, Giriftzen Rızâ Bey, Hacı Kirâmî Efendi, Beylerbeyili Hakkı Efendi, Domates Ahmed Bey gibi devrin ünlü sâzende ve hânendelerini tanıdı. Bu toplantılardaki fasılların idarecisi Kadıköylü Hâfız Yûsuf Efendi’den ilk mûsiki derslerini almaya başladı. On dört yaşlarında iken Hacı Ârif Bey’i tanıdı ve yaklaşık iki yıl kadar ondan meşketti. Hacı Ârif Bey’in onun üzerinde büyük tesiri olduğu muhakkaktır. Faydalandığı diğer mûsikişinaslar arasında Hacı Fâik Bey, Kadıköylü (Kel) Ali Bey, Bolâhenk Nûri Bey, Püsküllü Osman Efendi, Leon Hancıyan, Şekerci Cemil Bey ve Tanbûrî Cemil Bey’i bilhassa zikretmek gerekir.

Türkiye Yayınevi tarafından neşredilen “Canlı Tarihler” serisinde Lem’i Atlı, Hatıraları adıyla bir bölüm de yer almaktadır (bk. bibl.). Takdim yazısından öğrenildiğine göre bu bölüm Atlı’nın bizzat kendisinin ve yakınlarının notlarından meydana getirilmiştir.

https://www.uskudar.bel.tr/userfiles/files/MNA_Uskudarli_Meshurlar.pdf