AKİL MUHTAR ÖZDEN

(1877-1949)

 Düşünür, Tıp Doktoru, Siyasetçi

Doğum:1877,Kayseri

Ölüm:1949,İstanbul

Eğitim:Cenevre Tıp Fakültesi

Hekim, fikir ve siyaset adamı (D. 1877, Kayseri - Ö. 1949, İstanbul). Üsküdar Paşakapısı Rüştiyesi (ortaokul) ve Askerî İdadî’yi (lise) bitirerek bir süre Tıp Fakültesinde okudu. Tıp öğrenciliği sırasında İttihatçılara katılarak 1896’da Avrupa’ya kaçtı. Cenevre Tıp Fakültesini bitirerek (1902) orada doçentliğe yükseldi. 1908’de Besim Ömer ve Cemil Topuz’un daveti üzerine İstanbul Tıp Fakültesine farmakodinami ordinaryüs profesörü oldu. Bu görevini 1944’e kadar sürdürerek emekliye ayrıldı ve milletvekili seçildi. Milletvekilliği görevinde iken vefat etti

.

Hüseyin Hilmi Paşa, Prof. Dr. Besim Ömer Akalın, Prof. Dr. Akil Muhtar Özden, Dr. Adnan Adıvar, Dr. Celal Muhtar Özden, Hamit Hasancan ve Berç Keresteciyan Türker

Akil Muhtar, iç hastalıkları uzmanı olarak tanınan bir hekimdi. Ayrıca tıp tarihi ile ilgili çalışmalar yaptı ve resim sanatıyla ilgilendi. Ayrıca 1940’tan sonraki Türk düşünce hayatında önemli bir yere sahip olmasını sağlayan asıl önemli yönü felsefeye olan ilgisiydi. Maarif ve Ahlâk şûralarında katıldığı tartışmalar ile dikkat çekici düşünceler ortaya koydu. Bu alanda İlim Biliminden Ahlâk (1942, 3. bas. 1950) adlı bir eseri vardır. Bu eserinde ahlâkı önce yaşama kuralları diye tanımlar. Sonra bu kuralların faydalı ve mutlu bir hayat geçirmeye ve gittikçe yükselmeye yaradığını söyler. Bu yüzeysel tanımdan sonra Th. Werner ve Höffing’in çalışmalarından yararlanarak, düşünce tarihindeki ahlâk görüşlerini gözden geçirir. Ancak aceleciliği nedeniyle bazı düşünceleri yarım veya belirsiz olarak bırakır. Ancak ona göre bu eser, ilimci ahlâka girmek için bir ön çalışmadan ibarettir. Ahlâk teorilerinde onu en çok ilgilendiren Darwin’in görüşüdür. Nitekim bütün kitapta onun biyolojiye dayanan ahlâk görüşünü yeni verilerle tamamlamaya çalışmıştır.

HACI SELİM AĞA KÜTÜPHANESİ

Adres: Mimar Sinan, Selami Ali Cad. No:17, 34672 Üsküdar/İstanbul

İstanbul Üsküdar’da XVIII. yüzyılda Hacı Selim Ağa tarafından kurulan kütüphane.

Hacı Selim Ağa, I. Abdülhamid ve III. Selim dönemlerinde birtakım siyasî olaylara karışmış nüfuzlu şahsiyetlerden biridir. Reîsülküttâb Mustafa Efendi’nin kölesi iken devlet hizmetine girmiş, çalışkanlığı ve kabiliyeti sayesinde süratle ilerlemiş, Edirne Sarayı’nın tamirindeki gayretiyle dikkat çekerek Hotin defterdarı (1182/1768) ve kapıcıbaşı (1187/1773) olmuştur. I. Abdülhamid’in cülûsundan sonra yıldızı parlayan ve Darphâne eminliğine tayin edilen Hacı Selim Ağa matbah, bina ve tersane eminliği (1201/1787) görevlerinde bulunmuş; ancak III. Selim’in tahta çıkışından sonra durumu sarsılmış, padişahın tersaneyi teftişi sırasında görevinin başında bulunmadığı, donanma işlerini ihmal ettiği, verdiği emirleri yerine getirmediği gerekçesiyle idam edilerek (Uzunçarşılı, TM, V, 250) yaptırdığı sıbyan mektebinin bahçesine gömülmüştür (1203/1789).

Bânisinin matbah emini olduğu sırada Üsküdar’da Selâmsız Caddesi üzerinde, Atlamataşı denilen mevkide bir sıbyan mektebiyle birlikte yapımına başlanan kütüphane, avlu kapısının üstündeki Yesârî Mehmed Esad Efendi’nin hattıyla yazılmış inşa kitâbesine göre 1196 (1782) yılında tamamlanmış, vakfiyesi de Muharrem 1197’de (Aralık 1782) düzenlenmiştir. Günümüzde küçük bir bahçe içinde yer alan kütüphane binası, ön kısmında bir okuma salonu ile bunun arkasına sonradan eklenmiş, yüksekçe bir zemine oturan ve okuma salonuna basık bir kemerle açılan kitap deposu (hazîne-i kütüb) kısmı olmak üzere iki bölümden meydana gelir. Okuma salonuna, üstü tekne tonozlu geniş bir saçakla örtülmüş üç gözlü bir revaktan girilmektedir. 6,40 m. yüksekliğinde sağır bir kubbenin örttüğü bu kare salon üçer tanesi yan duvarlarda, ikisi giriş kapısının kenarlarında olmak üzere sekiz pencere ile aydınlatılmaktadır. Yan pencerelerin üzerinde ortadaki daha büyük üçer revzen bulunur. Kitap deposu kısmı 4,20 × 4,60 m. ebadında olup üç tarafındaki birer pencereden ışık alan üstü tekne tonozla örtülü daha küçük bir mekândır. Aslında sıbyan mektebinin bahçesinde iken oranın bir ilkokul yaptırmak için yıkılması üzerine kütüphane bahçesine nakledilen kabirler burada küçük bir aile sofası meydana getirmiştir. Hacı Selim Ağa, hanımı Zeynep Kadın, oğlu Nazif Ahmed Efendi’nin kabirleri yanında civardaki Tenbeller Mescidi’nin bânisi Halîmî Hacı Mehmed Efendi’nin mezarı da bu hazîrededir.

Vakfiyeye göre kütüphanede üç hâfız-ı kütüb, iki hâfız-ı kütüb yamağı ve bir mücellit görevlendirilmiştir. XVIII. yüzyılda kurulan diğer müstakil kütüphanelerde olduğu gibi burada da öğretimin birinci planda tutulduğu, üç hâfız-ı kütübden ikisinin aynı zamanda kütüphanede müderrislik yapmalarının şart koşulduğu ve bu görevleri karşılığında kendilerine ek ücret tayin edildiği görülmektedir. Kütüphanenin nezâreti şeyhülislâma bırakılmış ve görevlendirilecek hâfız-ı kütüblerin ders verip veremeyeceklerinin şeyhülislâm tarafından tesbiti istenmiştir.

Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nin vakfiyesinde de görevli hâfız-ı kütüblerin kütüphanede tam gün bulunmaları üzerinde önemle durulmuş ve bunlardan sadece birinin kütüphaneyle meşgul olacağı belirtilmiştir. Hacı Selim Ağa vakfettiği kitaplardan kütüphane içinde faydalanılmasını, hiçbir kitabın kütüphane dışına çıkarılmasına izin verilmemesini de istemiştir.

Hacı Selim Ağa’nın oğlu Mehmed Emin Efendi, 1221 (1806) yılında babasının kütüphanesinin gelirlerini arttırmak için buraya bazı ek vakıflar tahsis etmiştir.

Başlangıçta Hacı Selim Ağa’nın vakfettiği 1200 civarında kitaptan oluşan kütüphane koleksiyonu zamanla Üsküdar’daki Kemankeş Emîr Hoca, Nurbânû Sultan, Bâbüssaâde Ağası Yâkub Ağa, Aziz Mahmud Hüdâyî kütüphanelerinin de katılmasıyla zenginleşmiştir. Kütüphane için II. Abdülhamid döneminde bir katalog hazırlanmıştır (İstanbul 1310). Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nde bugün 2887 yazma, 1538 matbu eser mevcuttur.

Kütüphane, 2022 Kasım ayında hazırlanan protokolle restorasyona alınmış, 12 Mart 2024 tarihinde ise tekrar hizmete açılmıştır.

Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nin kitâbesi